Ξυλοφάγα Έντομα

Τα έντομα είναι από τους σημαντικότερους εχθρούς του ξύλου.

Στα ξυλοφάγα, που τρέφονται από τα κυτταρικά τοιχώματα του ξύλου με συνέπεια να το αποσαθρώνουν, μειώνοντας τόσο την εμφάνιση όσο και τη μηχανική αντοχή του, και

Τα ξυλοφάγα ή ξυλοτρυτικά έντομα
Προσβάλλουν κατά προτίμηση το ξηρό ξύλο και η ύπαρξή τους επισημαίνεται από τις τρύπες εξόδου που ανοίγουν στην επιφάνεια, τη σκόνη που πέφτει ή από το κριτς-κριτς που προκαλούν οι κάμπιες και προνύμφες των εντόμων ενώ κατατρώνε το ξύλο. Η ζημία που προκαλούν είναι πολύ μεγάλη, γιατί ελαττώνουν τις μηχανικές ιδιότητες και όταν οι στοές γίνονται πολλές το ξύλο καταστρέφεται τελείως.
Τα έντομα ζουν σε όρθια δένδρα, σε ξυλεία που υλοτομήθηκε πρόσφατα, σε επεξεργασμένα ξύλα, ακόμη και σε έτοιμα προϊόντα, όπως έπιπλα, παρκέ κ.λπ.
Κάθε έντομο, από τη γέννηση μέχρι το θάνατό του, αλλάζει τρεις μορφές: Κάμπια, προνύμφη (χρυσαλλίδα) και τέλειο έντομο που γεννάει τα αυγά, για να ξαναρχίσει ο ίδιος κύκλος ζωής, που ονομάζεται βιολογικός κύκλος και είναι ένα σπουδαίο χαρακτηριστικό προκειμένου να εντοπισθεί σε μία προσβολή το είδος του εντόμου που την προκάλεσε. Όλα σχεδόν τα έντομα που προσβάλλουν το ξηρό ξύλο προκαλούν τις ζημίες όταν βρίσκονται στη μορφή της κάμπιας. Η προστασία του ξύλου από προσβολές εντόμων γίνεται δυσκολότερα απ’ ότι η προστασία από μύκητες.
Στη χώρα μας έχουν αναγνωριστεί περί τα 100 είδη ξυλοφάγων εντόμων. Απ’ αυτά τα πιο επικίνδυνα είναι μόνο (ευτυχώς) τα τρία παρακάτω:

Προσβάλλει ιδιαίτερα ημίξερα ή ξερά ξύλα πλατυφύλλων που έχουν μεγάλους πόρους και είναι πλούσια σε άμυλο. Είδη ευαίσθητα οε προσβολές λύκτου είναι από τα τροπικά τα ΛΑΟΥΑΝ, ΜΕΡΑΝΤΙ, ΙΡΟΚΟ, ΣΑΜΠΑ, ΑΜΠΟΥΡΑ, ΤΙΚ, ΦΡΑΚΕ, ΦΡΑΜΙΡΕ, ΟΚΟΥΜΕ, ΑΚΟ, ΚΑΠΑ, ΣΑΠΕΛΙ κ.λπ. και από τα Ευρωπαϊκά πλατύφυλλα η ΔΡΥΣ, ΚΑΣΤΑΝΙΑ, ΚΑΡΥΔΙΑ, ΚΑΡΑΓΑΤΣΙ, ΑΚΑΚΙΑ κ.λπ. Ανθεκτικά πλατύφυλλα είναι η OΞYA και η ΣΗΜΥΔΑ.
Βιολογικός κύκλος: Το τέλειο έντομο είναι ερυθροκαστανό και έχει μήκος γύρω στα 6 χιλ. Βγαίνει από το ξύλο συνήθως την Άνοιξη (Μάρτιο-Απρίλιο) και μετά από λίγες μέρες ζευγαρώνει. Η επώαση των αυγών διαρκεί 7-20 μέρες και η εξερχόμενη κάμπια τρέφεται από τα κυτταρικά τοιχώματα μέχρι την επόμενη άνοιξη μετατρέποντας το σομφόξυλο (σπανίως και το καρδιόξυλο) σε ξυλάλευρο. Η κάμπια ανοίγει στοά προς την επιφάνεια του ξύλου και ακριβώς κάτω απ’ αυτή, μεταμορφώνεται σε προνύμφη που σε 20 περίπου μέρες μετατρέπεται σε τέλειο έντομο που ανοίγει τρύπα εξόδου και βγαίνει από το ξύλο. Στην προσπάθεια εξόδου μπορεί να τρυπήσει ακόμη και κόντρα-πλακέ, φορμάϊκα, δέρμα, ασβέστη, μαλακά μέταλλα και άλλα παρεμφερή υλικά. Έτσι κλείνει ένας βιολογικός κύκλος που συνήθως διαρκεί ένα χρόνο αλλά σε χώρους με κεντρική θέρμανση παρατηρήθηκαν και μέχρι τρεις βιολογικοί κύκλοι το χρόνο.

Καταπολέμηση χωρίς χημικά συντηρητικά:

• Αποθήκευση των κορμών σε δεξαμενές νερού.
• Άτμιση των κορμών ή της πριστής ξυλείας.
• Αποστείρωση με θέρμανση.

Οι κυριότεροι μέθοδοι εφαρμογής των εντομοκτόνων σε στρογγυλή ή πριστή ξυλεία είναι ο ψεκασμός, ο εμβαπτισμός και ο εμποτισμός.

Η πείρα απέδειξε ότι ο καλύτερος, πρακτικότερος, οικονομικότερος και ριζικά αποτελεσματικός τρόπος καταπολέμησης της προσβολής του λύκτου είναι ο συνδυασμός αποστείρωσης με θέρμανση και εμβαπτισμού σε κατάλληλο εντομοκτόνο. Με την θέρμανση (αποστείρωση) επιτυγχάνεται η απαλλαγή του ξύλου από υπάρχουσα προσβολή, ενώ ο εμβαπτισμός στο εντομοκτόνο εξασφαλίζει επιφανειακή προστασία από μελλοντικές προσβολές ακόμη κι αν η κατεργασμένη ξυλεία αποθηκευτεί σε χώρους όπου υπάρχει επιδημία λύκτου. Επιπλέον οι χώροι κατεργασίας και αποθήκευσης πρέπει να διατηρούνται καθαροί και τυχόν παλιά υπολείμματα ξυλείας πρέπει να απομακρύνονται ή να καίγονται.

Έχει μήκος 10-12 χιλ. και προσβάλλει αποκλειστικά μόνο το ξύλο των κωνοφόρων (πεύκη, ελάτη, ερυθρελάτη κ.λπ.). Προτιμά ξύλο χαμηλής υγρασίας, η κάμπια του έχει κύκλο ζωής 2-10 χρόνια και δημιουργεί στοές γεμάτες με ένα λεπτό ξυλάλευρο.
Δεν εμφανίζεται καθόλου στην επιφάνεια και έτσι όταν τα αντιληφθούμε είναι πολύ αργά, γιατί ολόκληρο το ξύλο κάτω από μια λεπτή επιφάνεια έχει μεταβληθεί σε σκόνη. Τα προδίνει μόνο το χαρακτηριστικό κριτς-κριτς.
Μόνο το εγκάρδιο ξύλο της πεύκης και της λάρικος αντιστέκεται στις προσβολές.

Καταπολέμηση: Σε περίπτωση ελαφράς προσβολής τα ξύλινα τεμάχια εμβαπτίζονται μαζί με τα νέα σε άχρωμο προστατευτικό υλικό με οργανικό διαλύτη (πενταχλωροφαινόλη, τετραχλωροφαινόλη κ.λπ.), για 1-2 ώρες. Τα ελαφρά προσβεβλημένα μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν εφόσον εφαρμοσθεί θερμή εμβάπτιση και χρόνος διάρκειας 2 ώρες. Σε περίπτωση πατωμάτων εφαρμόζουμε επιχρίσεις, ραντισμούς αλλά και ενέσεις. Εννοείται ότι όσα ξύλα έχουν προσβληθεί σοβαρά θ’ αφαιρεθούν και θα καταστραφούν.
Άλλο είδος θεραπείας είναι η επίτευξη θερμοκρασίας κατά προτίμηση 65°—70° Κελσίου, στο ξύλο επί 40 λεπτά τουλάχιστον. Στη θερμοκρασία αυτή σκοτώνονται οι κάμπιες του υλότρυπου, αλλά βέβαια το ξύλο δεν προστατεύεται από μελλοντικές προσβολές.

Πάνω από 5000 είδη ζουν σ’ όλο τον κόσμο, εκτός από την Αρκτική και την Ανταρκτική περιοχή. Ένα από τα δύο είδη τερμιτών που ζουν στη χώρα μας (ευτυχώς), ο φυγόφωτος ή υπόγειος προκάλεσε σοβαρές ζημίες σε ξύλινα πατώματα σε διάφορα προάστεια της Αθήνας τη δεκαετία του ’70. Οι τερμίτες αντίθετα με τα προηγούμενα έντομα που ζουν μοναχικά, συγκροτούν κοινόβια σε σκοτεινά και υγρά μέρη. Μερικοί τροπικοί τερμίτες εγκαθίστανται κατευθείαν στο ξύλο, ενώ οι άλλοι που ζουν μόνιμα στην Ευρώπη και στη χώρα μας, εγκαθίστανται στο υγρό έδαφος και από κει, μέσα από σκοτεινές στοές, που είτε υπάρχουν είτε δημιουργούνται από τους ίδιους με μεταφερόμενο υγρό χώμα, προσβάλλουν όλα τα ξύλα, πλατύφυλλα και κωνοφόρα. Στις προσβολές αντέχουν μόνο ορισμένα τροπικά είδη πλατυφύλλων και ιδιαίτερα το ΝΤΟΥΣΙΕ, το ΙΡΟΚΟ, η ΜΠΟΥΜΠΙΝΓΚΑ, το ΑΖΟΜΠΕ, το ΠΑΝΤΟΥΚ, η ΜΠΙΛΙΓΚΑ και το ΤΙΚ.
Οι τερμίτες ονομάζονται «άσπρα μυρμήγκια», αλλά δεν είναι μυρμήγκια. Δεν ανοίγουν στοές μέσα στο ξύλο, αλλά καταστρέφουν ολόκληρο το εσωτερικό του και αφήνουν μόνο ένα λεπτό εξωτερικό περίβλημα. Όταν σπάσει αυτό, χύνεται μία τραχιά σκόνη. Η προσβολή περιορίζεται μόνο στο σομφόξυλο.

Καταπολέμηση: Τα θεραπευτικά μέτρα για τους τερμίτες, δεν αφορούν μόνο τις ξύλινες κατασκευές, παρκέτα κ.λπ., αλλά το σύνολο της οικοδομής. Πριν γίνει θεραπεία, πρέπει να απομονωθεί η οικοδομή από τον περίγυρο χώρο. Αυτό γίνεται με το άνοιγμα μιας περιφερειακής τάφρου, κοντά στα θεμέλια, βάθους και πλάτους 50 εκ., που θα ξαναγεμίσει με το ίδιο έδαφος, αφού προηγουμένως εμποτισθεί με προστατευτικό υλικό. Στη συνέχεια καλύπτεται με πλαστικό όλη η οικοδομή και γίνεται υποκαπνισμός. Στο επόμενο θα γίνει μια αναλυτικότερη παρουσίαση όλων των χημικών μέσων ξυλοπροστασίας.

Το ξύλο είναι ένα ευπαθές υλικό (όταν μείνει απροστάτευτο), με αποτέλεσμα να έχει μικρή διάρκεια ζωής και να παρουσιάζει μεγάλες μεταβολές των ιδιοτήτων του. Ήδη αναφέρθηκαν μέσα και τεχνικές προστασίας από διάφορους επιβλαβείς παράγοντες αλλά όταν πια το ξύλο έχει προσβληθεί.

Όπως σχεδόν παντού όμως ισχύει και εδώ «το προλαμβάνειν κρείττον του θεραπεύειν». Σε πολλές χώρες λοιπόν η προληπτική προστασία του ξύλου επιβάλλεται με νόμο (και ειδικότερα του ξύλου των παρκέτων).
Η εγχώρια ξυλεία παρουσιάζει μειωμένη αντοχή στους μύκητες και στα έντομα γιατί συνήθως (δυστυχώς) δεν λαμβάνονται προληπτικά μέτρα προστασίας, με τελικό αποτέλεσμα τη γνωστή δυσπιστία προς την ποιότητά της.